Dlaczego warto być silnym?
O tym, jak zbudować silne i odporne, a tym samym szczęśliwsze i odnoszące sukcesy pokolenie z Katarzyną Kloskowską-Kustosz, ekspertem w dziedzinie wypalenia zawodowego i coachingu, oraz Katarzyną Lorenc, liderem projektów nastawionych na wzrost efektywności pracy zespołów rozmawia Małgorzata Pomianowska, redaktor naczelna „Dyrektora Szkoły”.
Małgorzata Pomianowska: Firma doradczo-szkoleniowa, którą Panie kierujecie, zajmuje się problematyką siły i odporności psychicznej pracowników. Czym jest siła i odporność psychiczna? Od czego zależy? Co ją wzmacnia, a co osłabia?
Katarzyna Kloskowska-Kustosz: Siła i odporność psychiczna to nasza zdolność do osiągania wysokich wyników i szczytowej formy pomimo stresu, presji i wszelakich przeszkód. Badania nad modelem siły i odporności psychicznej zawdzięczmy dr. Peterowi Cloughowi z Uniwersytetu w Hull. Model wywodzi się z psychologii klinicznej i psychologii sportu. Dr Peter Clough w wyniku swoich badań stwierdził, iż siła i odporność psychiczna składają się z czterech głównych czynników: poczucia wpływu, podejścia do wyzwań, zaangażowania i pewności siebie. Są to zbiory głębokich, często nieuświadomionych przekonań dotyczących nas, działania, świata. Wiele z nich zaczyna kształtować się we wczesnym dzieciństwie. Nasz sposób myślenia przekłada się na nasze zachowania, czasami skuteczniejsze i odważniejsze, czasami tchórzliwe i zachowawcze. Dzieci uczą się przede wszystkim przez obserwację osób, które kochają i podziwiają. Bezkrytycznie na tym wczesnym etapie rozwoju przejmują przekonania dotyczące świata, działania i relacji międzyludzkich. Czy czuje już Pani odpowiedzialność, jaka ciąży na rodzicach i nauczycielach? Im więcej w nas lęku i bezradności, tym więcej ich u naszych dzieci i tym niższa jest ich startowa siła i odporność psychiczna.
Prowadzicie badania na ten temat. Co z nich wynika?
Katarzyna Lorenc: Nasza firma prowadzi systematyczne badania kondycji polskich menedżerów i pracowników, sprawdzając ich siłę i odporność psychiczną. Badania tego typu pozwalają na pomiar i porównanie postaw decydujących o sukcesie organizacyjnym w trudnym i konkurencyjnym środowisku, zwłaszcza w czasie kryzysu i zmian organizacyjnych. W Polsce badania te zostały wykonane po raz pierwszy w 2007 r. Dostarczyły niezwykle cennych wskazówek dotyczących populacji polskich menedżerów i pracowników. Widzimy związek poziomu siły i odporności psychicznej z sukcesem zawodowym, m.in. efektywnością, awansami, wynikami sprzedażowymi.
Czy mają Panie również dostęp do badań na temat siły i odporności psychicznej dzieci i młodzieży?
KK-K: Prowadzone przez naszych brytyjskich i polskich kolegów badania pokazują wyraźnie, że siła i odporność psychiczna są ważnymi czynnikami w rozwoju młodych osób. Są mocno skorelowane z wynikami w nauce, podatnością na przemoc szkolną, postawami obywatelskimi czy aspiracjami zawodowymi. Badania przeprowadzone w szkołach i na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii i Holandii wykazały duży związek pomiędzy siłą i odpornością psychiczną młodych osób a ich wynikami na egzaminach i testach. Młodzi ludzie, którzy mają wyższe wyniki w egzaminie będącym odpowiednikiem naszej matury, mają również statystycznie wyższe wyniki w poziomie siły i odporności psychicznej. Są lepsi zarówno w testach językowych, jak i matematycznych. Badania wskazują, że 25% wariancji zdawania egzaminów przez uczniów wyjaśnia siła i odporność psychiczna. To smutne, że uczymy przedmiotów, a pomijamy uczenie siły i odporności psychicznej, która w tak dużym stopniu decyduje o wynikach na testach.
Jak wygląda sytuacja, jeśli chodzi o funkcjonowanie społeczne uczniów, radzenie sobie z presją otoczenia i wyzwaniami, które stawia przed nimi współczesność?
KK-K: Osoby z wyższym wynikiem siły i odporności psychicznej lepiej radzą sobie z presją, stresorami i wyzwaniami w codziennym życiu. Są w stanie radzić sobie dobrze nawet w trudnych chwilach. Przekłada się to na ich wyższą frekwencję na zajęciach, mniejszy stres, a również znacznie rzadsze doświadczanie przemocy. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych stwierdzono istotną statystycznie korelację wyników siły i odporności z satysfakcją z życia oraz istotną statystycznie korelację z rzadszym odczuwaniem uczucia złości, gniewu i lęku. Siła i odporność psychiczna mają również wpływ na przestępczość wśród młodocianych. Naukowcy z Uniwersytetu w Hull przebadali młodociane gangi w okolicach Manchesteru. Rezultaty pokazują nam wyraźnie, iż młodociani przestępcy mieli istotnie niższy poziom siły i odporności psychicznej w porównaniu z ich rówieśnikami. To badanie nasuwa nam wniosek – jeśli chcemy zmniejszyć przestępczość w szkołach, powinniśmy pracować nad rozwojem siły i odporności psychicznej młodzieży, zwłaszcza że badania potwierdziły nam również, iż osoby z wyższymi wynikami mają mniejszy kontakt z przemocą i nękaniem w szkole, częściej demonstrują pozytywne zachowania. Badania wskazują również, że osoby te rozwijają w sobie podejście „mogę” i częściej angażują się w klasie i w szkole (zadają pytania, włączają w dyskusję itd.).
A co z postawami obywatelskimi i funkcjonowaniem na rynku pracy?
KL: Bardzo ciekawe badania na ten temat przeprowadzone zostały przez profesor Beatę Krzywosz-Rynkiewicz na dzieciach i młodzieży w Europie Środkowo-Wschodniej. Młodzież z wyższą siłą i odpornością psychiczną wykazywała większą gotowość do działań obywatelskich takich jak udział w głosowaniu, włączanie się w kampanie na rzecz zmian, interesowanie się życiem społecznym i politycznym, w tym prowadzenie rozmów na ten temat w swoim środowisku. Dodatkowo młodzież z wyższą siłą i odpornością psychiczną charakteryzowała się większym optymizmem dotyczącym jej osobistej przyszłości, przyszłości najbliższego otoczenia oraz przyszłości świata.
Jeśli chodzi o aspiracje zawodowe i zdolność do zatrudnienia, to badania wskazują, że osoby z wyższym poziomem siły i odporności psychicznej są bardziej ambitne. Jest to szczególnie wyraźne w miejscach, gdzie panuje bieda społeczna i ekonomiczna oraz problemy z bezrobociem. Osoby z najwyższymi wynikami siły i odporności psychicznej chcą być profesjonalistami wybierającymi wolne zawody, które wymagają stałego uczenia się i poszerzania wiedzy (np. lekarze, adwokaci, architekci), nieco niżej plasują się osoby, które chcą być politykami, aktorami i artystami, a następnie te, które chcą pracować fizycznie. Natomiast – co jest bardzo zaskakujące – osoby z najniższymi wynikami deklarują, że chcą w przyszłości zostać… urzędnikami.
Istnieje również wyraźna zależność pomiędzy poziomem siły i odporności psychicznej danej osoby a jej zdolnością do zdobycia pracy, również tej wymarzonej. Wiele badań potwierdza też dużą zależność pomiędzy poziomem siły i odporności psychicznej a tym, czy młody człowiek będzie uczestniczył w programie studiów, przygotowania do pracy i czy go ukończy.
Czy są jakieś różnice w zakresie kształtowania się siły i odporności psychicznej u dziewcząt i u chłopców?
KL: Badania pokazały nam, że siła i odporność psychiczna rosną w podobnym stopniu u chłopców i dziewcząt do 13. roku życia. Potem jednak dzieje się coś niepokojącego: u chłopców nadal rosną, u dziewczynek przestają. Podobną prawidłowość widzimy w świecie biznesu. Stwierdziliśmy statystycznie istotnie niższą siłę i odporność psychiczną u pracowników szeregowych-kobiet w porównaniu z pracownikami szeregowymi-mężczyznami. Ta prawidłowość odwraca się dopiero na najwyższych stanowiskach menedżerskich. Tam docierają kobiety bardzo silne i odporne. Jak pamiętamy, siła i odporność psychiczna powiązane są z awansami, co w połączeniu z wciąż istniejącymi szklanymi sufitami i ścianami tłumaczy, dlaczego mamy tak niewiele kobiet w zarządach i na dyrektorskich stanowiskach. Jeśli chcemy to zmienić, zwróćmy uwagę na te badania.
Czy wiemy, dlaczego tak się dzieje? Skąd to zatrzymanie wzrostu siły i odporności psychicznej u dziewcząt?
KK-K: To efekt wychowania. We wczesnym dzieciństwie obie płci mają zgodę na żywiołową zabawę. 13. rok życia to okres budzenia się dorosłości, zatem i ról wpisanych kulturowo w dorosłość. Chłopcy w procesie wychowania zachęcani są do zachowań budujących siłę i odporność i są za nie chwaleni. Chłopiec ma być zaradny, przebojowy, pewny siebie, przywódczy, wygadany… Dziewczynka – grzeczna, spokojna, skromna, dobrze ucząca się (później dobrze pracująca), jednym słowem pilna, grzeczna uczennica (pracownica), która sama się nie chwali, tylko czeka w kącie na docenienie. I takie zachowania u dziewcząt otoczenie chwali. Choć ten wzorzec się zmienia, to jednak badania pokazują, że wciąż jest aktywny. Co ciekawe, badania wskazują, że wielu nauczycieli inaczej postrzega te same zachowania związane z zaangażowaniem w zależności od płci ucznia. Te same zachowania są oceniane jako dobre, gdy są prezentowane przez chłopców, a kłopotliwe czy lekceważące, gdy są wykonywane przez dziewczęta – niezależnie od płci nauczyciela.
Zwróciła Pani uwagę na rolę szkoły i nauczycieli w kształtowaniu siły i odporności psychicznej.
KK-K: Wpływ szkoły jest ogromny. Porównywalny do wpływu rodziny. To miejsce, w którym dzieci spędzają bardzo wiele czasu. Tu uczą się siły i odporności, które są ich wewnętrznym silnikiem napędzającym je do działania lub bezradności, której negatywne konsekwencje będą widoczne w przyszłości. Warto zacząć od diagnozy z wykorzystaniem dostępnych narzędzi pomiarowych. Jeśli zaś szkoła nie ma takich możliwości, może zastąpić ją obserwacja ucznia. Taki okresowy przegląd poziomu siły i odporności powinien być tak samo ważny jak okresowy przegląd wiedzy.
Diagnoza i co dalej?
Marzy nam się, by każdy nauczyciel i rodzic był wyposażony w wiedzę na temat kilku ważnych technik rozwoju siły i odporności psychicznej, takich jak: pozytywne myślenie, wizualizacja, kontrola lęku, kontrola uwagi i ustalanie celów. To nie są trudne techniki, a ich poznanie i rozwój może znacznie wpłynąć na postawy i wyniki naszych dzieci.
Jakie wskazówki można przekazać dyrektorom placówek oświatowych? O czym powinni pamiętać, co robić, czego unikać, czyli po prostu – jak wzmacniać odporność psychiczną uczniów, pracowników szkoły i swoją własną?
KL: Dyrektorzy i nauczyciele są modelami dla uczniów. To ogromna odpowiedzialność. Jeśli sami są świadomi swojego poziomu siły i odporności oraz stale pracują nad ich rozwojem, stają się pozytywnym przykładem dla dzieci. Dyrektorzy, zatrudniając nauczycieli, powinni weryfikować – oprócz wiedzy i doświadczenia – poziom siły i odporności. Silni i odporni nauczyciele są dla nich gwarancją sukcesu dzieci i szkoły. Dostarczenie nauczycielom wiedzy na temat siły i odporności psychicznej oraz jej wpływu na postawy i wyniki, w kontekście istniejących badań, wydaje nam się obowiązkiem każdego dyrektora. Dyrektorzy jako szefowie mogą modelować, ale również wzmacniać poprzez pochwałę i konstruktywną krytykę zachowania, które są dla nich ważne. Jasne postawienie nauczycielom oczekiwań związanych z prezentowaniem i rozwojem u siebie konstruktywnych postaw składających się na siłę i odporność psychiczną, połączone z dostarczeniem im wiedzy i umiejętności do ich budowania u uczniów, to działania, na które namawiamy wszystkich dyrektorów.
Przeglądy okresowe poziomu siły i odporności psychicznej, szkolenia dla dzieci, rodziców i nauczycieli w Wielkiej Brytanii stają się bardzo popularne. Wkrótce wprowadzimy je na rynek polski. Wierzymy, że dzięki nim wspólnie zbudujemy silne i odporne, a tym samym szczęśliwsze i odnoszące sukcesy pokolenie. To wymaga otwartości, ale po rozmowach z dyrektorami szkół wiemy, że są na nie gotowi. Obecnie pracujemy nad przygotowaniem programu rozwoju siły i odporności psychicznej u dzieci i młodzieży. Podobny program z powodzeniem rozwija się w szkołach brytyjskich. Uzyskał on również rekomendację Królowej Wielkiej Brytanii, a wyniki badań nad siłą i odpornością psychiczną u dzieci i młodzieży są tak niezwykłe, że nie możemy przejść obok nich obojętnie.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Małgorzata Pomianowska
Do lektury pełnej wersji wywiadu zapraszamy na stronę www.czasopisma.abc.com.pl/ds